Tibet

Ta-shi-de-lek!

Het laatste bericht wat jullie van ons hoorden, was letterlijk 5 minuten voordat we richting het station van Chengdu vertrokken voor onze trip naar Tibet. Tibet....een van die laatste mystieke plekken op aarde waarvan we eigenlijk maar zo weinig weten en wat voor ons een van de highlights van de reis moet worden. De Chinezen doen er alles aan om dit ‘weinig weten’ zo te houden (waarover later meer) en we schrijven ‘moet worden’ omdat we ons tijdens het schrijven van het eerste deel van dit verhaal nog in de trein richting Lhasa bevinden. 44 Uur...het lijkt een helse opgave, vooral in een hardsleeper (inderdaad, geen upgrade Marcel en Suzanne!), maar al starend over het schitterende landschap wat ongeveer iedere minuut van setting verandert, realiseren we ons dat het een voorrecht is om hier op dit moment te zijn. Gelukkig zijn we er op tijd in geslaagd een tour in elkaar te zetten en 2 reisgenoten te vinden om de kosten te drukken. Naast ons, Logan (Canada, naar eigen zeggen een redneck-beer afschietende-hippie) en Mauro (Italië, ietwat paranoïde) met wie we samen reizen, zitten er nog een Amerikaanse en Duitse bij ons in de trein. De rest zijn Chinezen, dus we mogen ons nog een keer verbazen over alle rare gewoonten die ze tentoon spreiden. We hebben geluk en zitten met 3 meisjes in het slaapcompartiment die er op het eerste gezicht rustig uitzien. Ze spreken uiteraard geen woord Engels, maar vriendelijk lachen is een internationale taal. Daarnaast weten we na 1,5 maand in China de Chinese non-verbale communicatie aardig op waarde te schatten. ‘s Nachts komt echter hun donkere kant naar boven borrelen (boeren dus) en wordt tevens de motorzaag gestart. Hoe is het mogelijk dat er zoveel lawaai komt uit 3 kleine meisjes die minstens 2 keer in ons passen!? Het zal een raadsel blijven, maar feit is wel dat Luc wederom de hele nacht geen oog heeft dichtgedaan. Ook dat went...overdag kijken we naar buiten, maken links en rechts een praatje, lezen een boek, proberen verkoopsters verschillende keren bananen aan Luc te verkopen (hij ziet er na een paar dagen reizen en niet scheren namelijk uit als een baard-aap, dat verklaart volgens ons zijn populariteit) en kijken we een film op onze laptop met de ‘mede-buitenlanders’. Seven years in Tibet met Brad Pitt leek ons wel een fijne manier om in de stemming te komen, maar het is een film die de Chinezen wat minder kunnen waarderen omdat het over de onderdrukking van de Tibetanen gaat. Deze kant van het verhaal kennen ze niet eens omdat het door de Chinese censuur netjes onder het tapijt wordt bewaard. We trokken dus een hoop bekijks en fronsende blikken, maar gelukkig niet van de officieren in de trein. Die liggen volgens goed Chinees gebruik of op hun bureau te slapen of blèren commando’s door de microfoon. O ja, en ’s avonds om 22.00 uur als de lichten uit gaan komen ze controleren of iedereen wel netjes in zijn eigen bed ligt. Zoals vroeger op zomerkamp zeg maar.
Het spoorwegtraject wat wij momenteel volgen is trouwens een knap staaltje techniek en engineering. Het is de hoogste spoorlijn ter wereld en passeert een punt van 5.072 meter, nog wel een paar honderd meter hoger dan de top van de Mont Blanc. Naast deze grote hoogte en zodoende het gebrek aan zuurstof voor de mensen die de spoorlijn hebben aangelegd, is de ondergrond het grootstse probleem: permafrost. De ondergrond is hier het grootste deel van het jaar bevroren en dus keihard, maar een aantal maanden per jaar treedt de dooi in zodat het een grote modderige bende wordt. Weg draagkracht dus...Oplossing is dat men een systeem heeft verzonnen om de grond gedurende het hele jaar bevroren te houden. De Chinezen laten trouwens geen mogelijkheid ombenut om ons duidelijk te maken dat ze hier een enorme prestatie hebben geleverd, en daar zijn ze trots op ook. De teksten die hier door de luidsprekers schallen zijn soms echt lachwekkend. Ook de saluerende soldaten langs de route doen wat belachelijk aan. Daar sta je dan in de middle of nowhere te salueren naar een trein die voorbij raast. Men is naarstig op zoek naar erkenning, zoals wij ook bij andere projecten en toeristische trekpleisters al bespeurden.

Al lezend over Tibet realiseren we ons hoe weinig we eigenlijk weten over Tibet, haar geschiedenis en de huidige situatie. Natuurlijk, we kennen de Dalai Lama, het Potala Palace in Lhasa en horen via de Westerse media dat China dit land (wellicht?) onterecht bezet en de mensenrechten met voeten treedt. Ook weten we dat de Westerse wereld hier weinig aan gaat doen omdat een goede relatie met de Chinezen alleen op handelsgebied al miljarden euro’s waard is. En dan hebben we het niet eens over de kernwapens die hier op zolder liggen...We maken ze dus liever niet kwaad; een grote kat in een nauw kan immers gevaarlijke dingen doen...Op heel veel politieke steun hoeven de Tibetanen dus niet te rekenen.
Zonder deze blog te gebruiken om geschiedenisles te willen geven, voelen we toch de behoefte om even een korte introductie geven van de situatie waarin Tibet zich bevindt en hoe het allemaal zover is gekomen. Al is het maar voor ons zelf, want het is een bijzonder ingewikkelde situatie. Logisch ook, anders hadden ze het allang opgelost. Mocht je hier geen trek in hebben, skip dan de volgende 2 blokken.

Tibet heeft gedurende de geschienis verschillende situaties meegemaakt, van volledige zelfstandigheid tot volledige bezetting door de Chinezen, Mongolen en alles wat hiertussen zit. Het moderne China zoals wij dat kennen heeft wel wat weg van een lapjeskat: allerlei verschillende provincies met haar eigen taal, cultuur en gebruiken die gezamenlijk een land vormen. Hoewel ca. 90% van de Chinese bevolking uit Han-Chinezen bestaat, zeg maar het prototype Chinees die je van restaurant De Vliegende Draak en friettent De Rotonde kent, leven er nog honderden minderheden in China. Op een bevolking van 1,3 miljard dus nog altijd ca. 130 miljoen mensen, waaronder ook de Tibetanen. Er is Beijing dus veel aan gelegen om Tibet bij China te houden, anders beginnnen al die andere minderheden ook te koeren over een eigen staat en valt het grote China dus uit elkaar. Tevens is de Tibetaanse bodem rijk aan allerlei soorten mineralen en is 49% van de wereldbevolking (!!!) afhankelijk van rivieren die ontspringen op het Tibetaanse plateau (roof of the world!), zoals de Yangtze, Gele rivier en Mekong. Ook in deze opzichten geen onbelangrijk stukje land dus. Of je in ecologisch opzicht de Chinezen een dergelijk belangrijk stuk van de aarde onder hun hoede moet geven vragen we ons af. Een Chinese vertaling van milieubescherming lijkt na 7 weken onderzoek niet te bestaan.

Maar goed, waar denken de Chinezen het recht op Tibet vandaan te halen? Nadat de Mongolen in de 13e eeuw grote delen van dit deel van Azië veroverd hadden (dus ook delen van het huidige China!), kwamen ze in Tibet aan wat toentertijd een zelfstandige staat was. Omdat ze geïnspireerd werden door de Boeddhisme levensfilosofie van de Tibetanen, besloten ze een Tibetaanse monnik als waarnemend hoofd van de Mongoolse regering aan te stellen welke eveneens als spiritueel leider zou dienen: een voorloper van de huidige Dalai Lama. Een zekere autonomie, maar nog altijd onder supervisie van de Mongolen. De plek vanwaar de Mongolen heersten over hun rijk behoort tegenwoordig tot China, vandaar dat de Chinezen vinden dat de relatie uit de 13e eeuw tussen deze twee gebieden nog altijd van toepassing is. De Tibetanen claimen uiteraard dat ze voor die tijd een onafhankelijk land waren en bovendien werden de Han-Chinezen op dat moment zelf bestuurd door de Mongolen.
Zaken gingen pas echt goed mis voor de Tibetanen toen rond 1950 Mao aan de macht kwam. Tibet wat de eerste helft van de 20e eeuw een onafhankelijke periode kende, werd door het communistische China van Mao gesommeerd zich weer bij het ‘moederland’ te voegen. Omdat de Tibetanen uiteraard niet opgewassen waren tegen het Chinese leger werd Tibet al snel ingelijfd. Laatste daad van verzet was het benoemen van de huidige Dalai Lama, toentertijd 5 jaar oud. Na de benoeming vluchtte hij direct naar Noord-India, een situatie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Voor de Tibetanen is hij nog altijd een held, al mag dit niet publiekelijk worden geventileerd.
De Chinezen proberen het gebrek aan vrijheid te compenseren met het brengen van economische vooruitgang. De aanleg van de nieuwe China-Tibet spoorweg is hiervan een duidelijk voorbeeld. Punt is echter deze connectie vooral voor Beijing een duidelijk voordeel biedt. Door Tibet goed en stevig te verbinden met China wordt het voor Han-Chinezen makkelijker om zich in Tibet te vestigen. Ze krijgen hiervoor allerlei voordelen aangeboden, bijvoorbeeld lagere belastingen en het is hier als Chinees makkelijker om een nieuwe ondeneming te beginnen. Beoogd resultaat is dat de Tibetanen op een gegeven moment een minderheid worden in hun eigen land. Een techniek die op meerdere plekken in China, met andere minderheden als leidend voorwerp, succesvol is toegepast. Dit wordt door de Dalai Lama ook wel ‘culturele genocide’ genoemd. Andere voorbeelden van deze culurele genocide zijn het feit dat al het onderwijs in het Chinees wordt gegeven waardoor de komende genaratie opgroeit met alle Chinese dogma’s en vervreemd raakt van haar eigen taal: Tibetaans, significant anders dan Chinees. Tevens wordt het uitoefenen van religie zoveel mogelijk bemoeilijkt. Tibetanen zijn overwegend Boeddhistisch en Chinezen zijn, zoals we in een eerder verslag al opmerkten, overwegend atheïstisch. De beroemde uitspraak ‘religion is poison’ is dan ook afkomstig van Mao.

Van te voren hadden we bedacht dat het succes van onze trip mede afhankelijk is van de gids die ons toegewezen wordt. Om te voorkomen dat we 10 dagen lang bedolven worden onder een Chinese propaganda-lawine, hebben we van te voren expliciet verzocht om een lokale Tibetaanse gids. Die hebben we gelukkig ook gekregen in de persoon van Tashi, een vrolijke Tibetaan die helaas wat moeilijk verstaanbaar is vanwege zijn gebrekkige Engels. Desondanks kun je aan hem goed merken dat Tibetanen hier niet vrij zijn om te spreken en zich strikt moeten houden aan het Chinese draaiboek. Wanneer je hem bijvoorbeeld in een klooster een vraag stelt waarvan het echte antwoord niet voldoet aan de Chinese richtijnen, kijkt hij eerst schuchter omhoog naar de beveiligingscamera (die echt OVERAL hangen!) en antwoordt vervolgens fluisterend: “I will explain later...in the car”. De angst zit er hier dus goed in, en als je zijn verhalen in de auto aanhoort snap je meteen waarom. Tashi is zelf monnik geweest en juist monniken zijn de grootste doorn in het Chinese (spleet)oog. De kloosters zijn in het verleden broedplaatsen van verzet geweest, vandaar dat het aantal monniken sinds 1951 (invasie China) met meer dan 90% is afgenomen. En niet geheel vanwege natuurlijk verloop...Tashi vertelde huiveringwekkende verhalen van monniken die van de aardbodem verdwenen zijn en zelf heeft hij 7 jaar in de gevangenis gezeten omdat hij in het openbaar ‘free Tibet’ heeft gescandeerd bij een demonstratie. In de gevangenis is hij op verschillende manieren gemarteld, bewusteloos geslagen en onder stroom gezet. Littekens zijn hier getuige van. Hoe het mogelijk is dat deze man nog een lach op zijn gezicht heeft, blijft een raadsel. Hoewel een raadsel, de Tibetanen lijken op zichzelf een optimistisch volk, al maakt de Chinees hun leven op allerlei manieren zuur en proberen ze de Tibetaanse cultuur uit te wissen:
- Monniken en ex-monniken mogen niet naar het buitenland.
- De Tibetaanse vlag is verboden, evenals de foto van de 14e (huidige) Dalai Lama. Vandaar dat je overal de afbeelding van de 13e Dalai Lama ziet hangen.
- Als je als toerist iets verkeerd doet, komt je gids in de problemen. Iemand verantwoordelijk houden voor het gedrag van een anders blijkt erg succesvol. Naderhand hoorden we een mooi voorbeeld van dit systeem van een meisje die op hetzelfde moment een soortgelijke tour door Tibet heeft ondernomen. Een van hun groepsleden kreeg het aan de stok met een stel Chinezen en heeft daarbij geroepen dat Tibet geen deel uitmaakt van China maar een apart land is. Die Chinezen hebben op hun beurt de politie gebeld met als gevolg dat de Tibetaanse gids van de Westerse groep zijn vergunning kwijt is en een aantal stevige tikken heeft gekregen.
- Mannelijke monniken en vrouwelijke nonnen worden op sommige plekken verplicht 1 op 1 bij elkaar slapen, met de hoop dat er een vonk overspingt. Het huwelijk is een andere beproefde manier om de populatie monniken te verkleinen.

Ook op politiek en religieus gebied haalt China letterlijk de banden aan. Hoewel de Chinees zoals gezegd atheïstisch is, hebben ze zich het recht toegeëigend om een belangrijke (veto) stem te hebben bij de ‘benoeming’ van de twee belangrijkste heilige Lama’s: Dalai en Panchen. De Tibetanen geloven echter dat de Lama reïncarneerd en dus wedergeboren wordt, en dus niet zomaar wordt benoemd. Een schrijnend voorbeeld is de reïncarnatie/benoeming van de huidige 11e Panchen Lama. Toen de de huidige Dalai Lama na het overlijden van de Panchen Lama de reïncarnatie van de overledene heeft geïdentificeerd en op de proef gesteld (je moet waarschijnlijk Boeddhist zijn om dit te begrijpen ;-)), hebben de Chinezen overruled en de communistische zoon van een van de partijleden tot Panchen Lama benoemd. Gedachte hierachter is dat China greep wil houden op de benoeming van de belangrijkste Tibetaanse posities om zo nog meer controle te hebben. De Tibetaanse Panchen Lama, die op 4 jarige leeftijd werd benoemd en direct daarna ontvoerd, gaat door het leven als de jongste politiek gevangene ter wereld. Om te voorkomen dat ditzelfde gaat gebeuren met de reïncarnatie van de Dalai Lama, hij is immers al 76, heeft hij recentelijk aangegeven dat hij wellicht de laatste reïncarnatie zal zijn en áls het nog eens gebeurd, het wellicht niet op Tibetaans grondgebied zal zijn. Geïnteresseerden in wat meer achtergronden in deze hele kwestie verwijzen we naar de oktober editie van Time magazine.

Al lopend door Lhasa een rijdend door Tibet vallen de grote hoeveelheden Chinese patrouillerende militairen en checkpoints direct op. Als je op een willekeurig dakterras van je welverdiende Lhasa-biertje zit te genieten, zie je zelfs op de daken Chinese militairen liggen, klaar om te vuren. Allemaal kleine jonge mannetjes die net onder de vleugels van hun moeder vandaan lijken te zijn gekomen, waarna ze door een boze meneer uit Beijing direct naar Tibet zijn gestuurd met een blinkende Kalashnikov onder hun arm. Zoals we al zeiden, klaar om te vuren.
Verder valt de grote hoeveelheid pelgrims en monniken op die al knielend en biddend het Barkhor-circuit afleggen. Dit is een ronde van ca. 1 km rond de Jokhang, een van de heiligste plekken in Lhasa, welke wij ook hebben bezocht. De wijze waarop de gelovigen zich voortbewegen lijkt een beetje op de buikschuiver van good-old Pierre van Hooijdonk, maar dan met gevouwen handen en voorzien van een bid-kralenketting. Een betere omschrijving kan ik op dit moment even niet verzinnen.
In Lhasa en omgeving hebben we verder het Potala Palace van de Dalai Lama bezocht en een aantal kloosters die nog altijd operationeel zijn: Sera en Drepung. Het Potala Palace is echt een schitterend bouwwerk, afgezien van de Chinese vlag die fier in top wappert. De Chinezen hebben het ook nog gepresteerd om een bevrijdingsmomument recht voor het Potala te bouwen. Ter herinnering: China heeft Tibet bevrijdt van haar autonomie! Als je door je oogharen kijkt ziet het er uit als een grote uitgevouwen middelvinger, gericht tegen het paleis. Nou ja, dat is onze vrije interpretatie.
In de kloosters hebben we het alledaagse leven van de monniken kunnen aanschouwen en ons verder verdiept in het Boeddhisme. Helaas mochten we van de meeste religieuze plekken geen foto’s maken (of extra betalen, dus minder heilig?!), maar vooral de debatterende monniken maakten indruk. Het werkt als volgt: een senior-monnik schreeuw staand en al klapperend met zijn handen vragen naar de zittende junior-monnik, die vervolgens antwoord moet geven. Een soort onverwachte overhoring zeg maar; erg leuk om te zien.

Na 3 dagen Lhasa zijn we per jeep vertrokken richting het Westen. Voor ons een mooie gelegenheid om wat meer te zien van het niet-stadse-Tibetaanse leven. Het leven is hier eenvoudig, en bovenal armoedig. Bedelende kinderen en bejaarden horen er al reizend door Tibet bij. Al rijdend door Tibet, van klooster naar klooster, kwamen we allerlei natuurschoon tegen. Van groene meren, tot wit-blauw gletsjers en machtige Himalaya pieken voorzien van kudde’s Yak’s in de voorgrond (=soort grote koe die op hoogte kan overleven). Zie de foto’s zouden we willen zeggen. Naast de uitzichten was ook de Tibetaanse muziek in de auto geweldig. Na navraag bleek het te gaan over het feit dat je goed bier kunt drinken in Lhasa, maar dat er te weinig lokaal ‘barley’ bier te vinden is. Denk je te luisteren naar sferische Tibetaanse muziek, blijkt het de lokale Andre Hazes te zijn.
Letterlijk hoogtepunt van onze reis was ons bezoek aan het basiskamp van de Mount Everest, op 5.200 meter hoogte. Zoals ook in de rest van Tibet hadden we hier enorm veel geluk met het weer. Van 2 verschillende gidsen hebben we gehoord dat ze in 6 jaar tijd niet zo’n vrij en helder zicht hadden gehad op de top. Dat geloven we dan maar, temeer omdat we de volgende dag geen kl#&*te konden zien vanwege de mist. Vanwege het ‘once in a lifetime’ gevoel wat op dat moment heerste in de groep, hebben we besloten een nachtje door te brengen in een tent op het basiskamp. Stellig afgeraden door onze gids Tashi overigens, omdat hij vond dat het ’s nachts te koud zou worden: -15 graden. Goed punt natuurlijk, maar die tent zag er gewoon te gezellig uit en we wilden zo lang mogelijk genieten van het uitzicht en de opkomende hoofdpijn veroorzaakt door het gebrek aan zuurstof. De tent was voorzien van een middeleeuwse kachel en als brandstof hadden we een grote berg....yakpoep. Fikt prima, ruikt iets minder. Bedwelmt door de poeplucht, kolstofmonoxide en bedolven onder een berg van dekens en Yak-huiden, is het ons uiteindelijk gelukt de slaap te vatten. Onder ‘ons’ verstaan we overigens de 6 toeristen (wij, Logan, Mauro en het Duitse stel Tim en Inga) en niet onze gids Tashi en de sjoof. De Chinezen hebben namelijk verzonnen dat er slechts 6 mensen in een tent mogen slapen, en geen persoon meer. Gids en sjoof hebben dus in de auto mogen rillen: -15....nu snapten we pas waarom Tashi liever terug was gegaan richting een dorpje met hostel...Nou ja, voor ons was het in ieder geval een machtige ervaring om zo dicht tegen het dak van de wereld door te brengen.

Na Mount Everest zijn we doorgereden naar Zhangmu, het grensstadje tussen Tibet en Nepal. Dit voelde al direct niet meer als Tibet: een overmacht van (Han) Chinezen en daarnaast val je ca. 30 km. voor de grens bijna letterlijk van het Tibetaanse plateau af: van 5.200 meter naar 2.300 meter. Bizar om binnen een klein uur tijd van de besneeuwde hoogvlakte af te zakken naar de vochtige, hete jungle. De grote hoeveelheid Chinezen om ons heen maakte ons ook duidelijk dat we wel klaar zijn met China (dus niet Tibet!). Het was bijzonder leuk en interessant, we komen zeker nog een keer terug, maar de reis door Tibet heeft wel wat kanttekeninge geplaatst bij de manier waarop China met bepaalde groepen minderheden omgaat. Ook hebben we geleerd dat de locale Chinees verschilt van de Chinese groepstoerist. Ze transformeren van vriendelijke, behulpzame, rochelende en boerende mensen in schreeuwende, egoïstische, voordringende, maar nog steeds rochelende en boerende mensen. Een wereld van verschil.

Tibet is zeker geworden wat we ervan verwacht hadden. Het is een schitterend land en we hebben met eigen ogen kunnen zien hoe de (Chinese!) vlag er op dit moment voorhangt. De Tibetanen zijn niet te benijden, al zijn we ons bewust van het feit dat een verhaal altijd 2 kanten kent, afhankelijk van wie je spreekt. Daarnaast worden mensen aan beide zijden van het verhaal door de censuur dom gehouden, en doen de wildste verhalen de ronde. Dat mensenrechten worden geschonden lijkt ons gezien de verhalen (en littekens!) aannemelijk, maar feitelijk is het voor ons wel duidelijk geworden dat de Chinezen op allerlei manieren bezig zijn Tibet stevig vast te hechten aan China. Het is aan de Tibetanen om hun eigen cultuur zoveel mogelijk in leven te houden, bijvoorbeeld door mensen als Tashi die in het toeristen-laagseizoen Tibetaanse les geeft aan kinderen in zijn dorp. De Chinees zal hun hier zo min mogelijk de ruimte voor geven. Het lijkt voor de Tibetanen echter kiezen tussen 2 kwaden: of vasthouden aan je eigen cultuur en een zeer moeilijk leven lijden, of je ‘aansluiten’ bij de Chinezen en niet voor vol aangezien worden. Het lijkt ons een prisoners dilemma.

En nu verwachten jullie natuurlijk een cijfer.....een 8+. Qua cultuur en natuur is Tibet prachtig, maar om hoger te scoren moet er natuurlijk ook avontuur zijn. Nou ja, militair en Kalashnikov-technisch is er voldoende avontuur, maar wij hebben het hier meer over raften, paragliden etc. U snapt het wel...

Over avontuur gesproken, de grensovergang met Nepal en rit van de grens naar Kathmandu beloofd weer veel spektakel. Maar niet het soort spektakel waar je op zit te wachten...de chauffeurs rijden hier nog debieler dan in China. Er zijn simpelweg geen regels en je krijgt pluspunten voor het inhalen in blinde-bochten. Aangezien we (a) inmiddels een week in Nepal zijn, (b) we deze weg nu 3 keer hebben afgelegd, (c) nog steeds leven en (d) deze weg niet meer hoeven te bedwingen, kunnen we het nu wel zeggen; de weg van de grens naar Kathmandu schijnt de op 1 na dodelijkste weg ter wereld te zijn afgelezen aan het aantal...dodelijke ongevallen. De dodelijkste weg ligt in Bolivia, en hebben we toevallig een aantal jaar geleden al afgevinkt. Het aantal grijze haren van de chauffeur is altijd een mooie indicator van de bekwaamheid van de chauffeur. Hoe meer hij er heeft, hoe veiliger je zit....gelukkig biedt de ipod van Luc op dit soort ritjes uitkomt. Tijdens het zigzaggen hebben we vlug ‘Don’t stop believing’ van, hoe toepasselijk, Journey ingestart en bij aankomst in Kathmandu ‘Halleluja’ van Leonard Cohen. Het heeft geholpen.

Momenteel zijn we in Pokhara, centraal Nepal. Morgen vertrekken we op een 12-daagse hike door de Himalaya en sluiten we ons helemaal af van de buitenwereld. Het Annapurna-circuit genaamd, volgens de kenners een van de beste trekkings ter wereld. Over ca. 175 km. zullen we het weten...

Ka-lee-pay!